In Nederland is er steeds meer vraag naar biobased bouwmaterialen. De productie van deze materialen vindt al deels in Nederland plaats. De gewassen en het hout dat hiervoor benodigd is, komt echter meestal uit het buitenland. Waarom eigenlijk, als we het ook hier zouden kunnen produceren? Wat kan de teelt van gewassen voor de biobased bouw betekenen binnen het Nederlandse agrarische landschap?
Om antwoord op deze vragen te vinden voerden wij in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken in samenwerking met landschapsarchitectenbureau BOOM Landscape een verkennend onderzoek uit naar de kansen voor het telen van gewassen voor de biobased bouw in Nederland. Dit deden we met een aanpak van ‘rekenen en tekenen’. BOOM Landscape nam het tekenen voor zijn rekening, in de vorm van een ontwerpend onderzoek dat verschillende kansen en mogelijkheden voor een biobased productielandschap laat zien. Wij traden op als rekenmeester en ontwikkelden een tool die zowel de maatschappelijke als economische waarde van een gewas in kaart brengt.
(Beelden: BOOM Landscape)
Teeltsystemen voor biobased (ver)bouwen
In het onderzoek hebben we allereerst een inventarisatie gemaakt van teelten die geschikt zijn om te verwerken tot biobased bouwmateriaal. Zo onderzochten we het verdienmodel van vlas, hennep, riet, inheemse boomsoorten als populier en eik, en nieuwere gewassen als miscanthus en lisdodde. Door middel van desk-research en interviews met experts uit de sectoren stelden we inzichten samen over de value en de business case.
Deze inzichten verwerkten we in een rekentool en in factsheets over de verschillende teelten. Uit de analyse blijkt dat er onder de huidige condities geen financieel sluitende business case is voor biobased-bouw-teelten. De knelpunten zitten in teeltkosten, het gebrek aan een stabiele markt voor afname en gezonde prijsvorming van afname van vezels, evenals het ontbreken van verwaarding van de maatschappelijke, klimaat- gerelateerde en ecologische diensten die deze teelten leveren of met deze teelten in het landschap mogelijk worden.
De introductie van biobased teelten levert wel een reductie op van uitstoot van stikstof en broeikasgassen ten opzichte van het huidige landgebruik. Daarbij wordt de koolstof die in de gewassen wordt opgenomen langdurig in gebouwen vastgelegd door het verwerken van het gewas tot duurzaam bouwmateriaal. Daarnaast leveren de uitgewerkte teeltsystemen tel van andere baten op voor het landschap en voor gebruikers en bewoners.
Ontwerpende onderzoeken
Om te zien hoe de biobased teelten in een gebied kunnen landen, zijn drie case studies uitgewerkt: in stadsranden, een veenweidegebied en een akkerbouwgebied op kleigrond. In deze ontwerpende onderzoeken brachten we in samenwerking met BOOM Landscape in kaart welke opgaven en kansen er in het gebied liggen. Vervolgens koppelden we relevante biobased-bouw-teelten aan het gebied: zo is in de scenarioschets van de stadsranden van Utrecht bijvoorbeeld gekozen voor hoogstam fruitboomgaarden, die aansluiten bij het historisch landgebruik, recreatieve en esthetische baten hebben, en hout produceren. En in het veenweidegebied in Zuid-Holland is gekozen die voor teelten die geschikt zijn voor vernatte gronden.
Door de biobased-bouw-teelten te selecteren die passen bij het landschap en de gebiedsopgaven, ontwierpen we een scenarioschets waarin een mozaieklandschap van biobased teelten zichtbaar is.
De ontwerpende onderzoeken brengen zo in kaart welke ecologische, maatschappelijke en landschappelijke waarde kan worden gerealiseerd bij het telen van gewassen voor de biobased bouwindustrie. Daarbij wordt in het bijzonder aandacht besteed aan de business case voor agrariërs bij het telen van deze gewassen door het saldo van verschillende biobased teelten af te zetten tegenover dat van het huidig landgebruik.
Stapelkaart en scenarioschets voor het ontwerpend onderzoek in Groot Haarzuilens – de stadsranden van Utrecht
(Beelden: BOOM Landscape)
Knelpunten in de teelt voor biobased bouw: haperende vraag, teeltinefficientie en ontbrekende verwerkingsketens
(Beelden: BOOM Landscape)
Beleidsaanbevelingen
Om tot een transitie naar biobased (ver)bouwen te komen is het verbeteren van het economisch perspectief voor boeren noodzakelijk: zonder verbetering van het verdienmodel is het voor boeren zeer onaantrekkelijk om over te stappen op biobased-bouw-teelten. In de verkenning worden aanbevelingen gedaan voor het verbeteren van de business case van biobased-bouw-teelten langs twee assen: het verhogen van het teeltsaldo en het belonen van maatschappelijke diensten.
Een greep uit de aanbevelingen die in de verkenning beschreven staan:
- Het stimuleren van de vraag naar biobased bouwmaterialen door voorwaarden voor het gebruik van deze materialen in aanbestedingen op te nemen.
- Het faciliteren van ketensamenwerking draagt bij aan het zeker stellen van een goede opbrengstprijs: overheden kunnen bijvoorbeeld platforms voor samenwerking faciliteren, maar ook teeltrisico’s afdekken door afnamegarantie voor gewassen te bieden.
- Om tot een integrale verwaarding van de maatschappelijke diensten die de biobased-bouw- teelten kunnen bieden te komen, is het essentieel dat overheden organiseren dat maatschappelijke diensten ook daadwerkelijk betaald worden.
Rekentool
Als onderdeel van het onderzoek ontwikkelden we een rekentool waarmee het verdienvermogen van biobased-bouw-teelten met elkaar en met referentiescenario’s vergeleken kan worden. In deze tool worden de economische en maatschappelijke kosten en baten van de teelt van verschillende gewassen voor de biobased bouwindustrie in kaart gebracht. De tool dient daarmee meerdere doelen:
- Eerste inzicht te bieden in het verdienvermogen van de verschillende biobased- bouw-teelten voor de agrariërs;
- De maatschappelijke waarde die deze teelten bieden inzichtelijk te maken;
- Het verdienvermogen van teelten voor de biobased bouw te kunnen vergelijken met gangbaar agrarisch landgebruik.
- Inzicht verschaffen in wat er nog overbrugt dient te worden om tot een gezonde en toekomstbestendige business case te komen.
Bij de rekentool is ook een handleiding geschreven die illustreert welke rekenmethode aan wordt gehouden en hoe de tool gebruikt dient te worden.
In 2023 zal het model verder ontwikkeld worden en zullen waar gepast parameters geupdate kunnen worden aan de hand van marktontwikkelingen. We verzoeken je dan ook graag om contact op te nemen over eventuele ideeën voor doorontwikkeling van de tool of feedback door een mailtje te sturen naar merlissa@natuurverdubbelaars.nl.