Voor biodiversiteit schadelijke landbouw- en voedselsubsidies

Klant:Transitiecoalitie Voedsel

CategorieGreen finance

Middels een synthese-onderzoek brengt De Natuurverdubbelaars, in opdracht van de Transitiecoalitie Voedsel, het denken omtrent schadelijke subsidies in het Nederlandse landbouwsysteem in kaart en geven we aan wat nodig is om tot een completer beeld te komen. In het onderzoek worden daarnaast belangrijke hefbomen en aangrijpingspunten aangereikt om schadelijke landbouwsubsidies om te buigen.

Schadelijke subsidies: waarom moeten we er mee aan de slag?

We hebben ons als Nederland gecommitteerd om uiterlijk in 2030 schadelijke prikkels voor biodiversiteit af te hebben gebouwd en deze te vervangen door positieve prikkels voor behoud en herstel van biodiversiteit. Uiterlijk in 2025 moet Nederland het nationale beleid, inclusief alle subsidieregelingen, onderzocht hebben op mogelijk schadelijke effecten voor biodiversiteit. Dit is in lijn met doel 18 uit het Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework (KM-GBF) dat tijdens COP15 in Montreal is vastgesteld.

Op dit moment wijzen de signalen echter de verkeerde kant op. Er zijn landbouwsubsidies die beogen de landbouwontwikkeling verder te brengen, maar als onbedoeld, en ongewenst, neveneffect ook negatieve gevolgen met zich meebrengen. Zoals negatieve effecten op de biodiversiteit. Dat geldt wereldwijd, maar ook voor Nederland.

Om een economisch gezonde situatie te behouden en te versterken is het van belang dat de financiële spelregels mee veranderen en we de beperkte financiële middelen slim inzetten om zo boeren die stappen zetten richting duurzame bedrijfsvoering te belonen. Door budgetten om te buigen kan er geld vrij worden gemaakt voor een toekomstbestendig landbouwsysteem met perspectief voor boeren, voor dieren, voor het milieu én voor onze gezondheid. Op deze manier krijgen koplopers perspectief en wordt verduurzaming beloond.

Het onderzoek

In 2023 maakte RVO een eerste raming van potentieel schadelijke landbouwsubsidies. Ook op Europees en mondiaal niveau zijn er schattingen. Middels een synthese-onderzoek geven we duiding aan voor de biodiversiteit schadelijke landbouwsubsidies waar de Nederlandse overheid direct en indirect invloed op heeft en geven we aan wat nodig is om tot een completer beeld te komen.

De bevindingen van dit onderzoek dragen bij aan een maatschappelijk bewustzijn over de knellende rol van schadelijke subsidies binnen ons landbouwsysteem en de kansen die het ombuigen hiervan kunnen bieden.

In het rapport geven we antwoord op de volgende onderzoeksvragen:

  • Wat zijn schadelijke subsidies precies?
  • Wat is er al bekend over hoeveel geld er jaarlijks wordt besteed aan subsidies die (mogelijk) schadelijk zijn voor de biodiversiteit in het Nederlandse landbouwsysteem?
  • Wat zijn de subsidies met de grootste budgetten met mogelijk schadelijke effecten?
  • Wat is er nodig om de omvang van voor biodiversiteit schadelijke subsidies beter in kaart te brengen? Wat zijn de blinde vlekken?
  • Waar liggen de belangrijkste knoppen om tot een ombuiging van voor biodiversiteit schadelijke landbouwsubsidies te komen?

Relatie tussen subsidie en biodiversiteitsverlies

Subsidies zijn er in verschillende vormen. Daarbij is niet elke subsidie even schadelijk voor biodiversiteit en en is vaak niet de volledige subsidie schadelijk. Om te kunnen beoordelen wat de impact op biodiversiteit is van een specifieke regeling is het van belang om te kijken naar: het aandeel van de subsidie dat schadelijk is, de manier waarop een subsidie effect heeft op biodiversiteit (impactmechanisme) en de mate van impact.

Conclusies op hoofdlijnen

1

Schadelijke subsidies nemen wereldwijd toe, ondanks toezeggingen om deze af te bouwen

In 2023 werd er wereldwijd naar schatting 2,7 biljoen dollar per jaar besteed aan schadelijke subsidies (2,5 procent van het wereldwijde BBP). Dit bedrag stijgt al jaren en is sinds de ondertekening van het KM-GBF alleen maar verder gegroeid. Een groot deel van deze schadelijke subsidies gaat naar de landbouwsector (ruim 22 procent (610 miljard dollar per jaar)).
2

De door RVO becijferde 1 miljard euro aan schadelijke landbouwsubsidies in Nederland is een eerste inschatting en vermoedelijk een ondergrens

Een eerste studie van RVO uit 2023 naar het instrumentarium van LNV (nu LVVN) toont aan dat er ruim 1 miljard euro aan landbouwsubsidies wordt verstrekt die mogelijk schadelijk zijn voor biodiversiteit, met de GLB-basisbetaling als grootste regeling (447 miljoen euro). Een groot deel van de landbouwsubsidies gaat naar de productie van dierlijke eiwitten, wat door intensivering nog vaak gepaard gaat met negatieve milieu-effecten.
3

Om een goede landbouwpositie te behouden moeten de financiële spelregels veranderen

Om een economisch gezonde situatie te behouden en te versterken is het van belang dat de financiële spelregels mee veranderen en we de beperkte financiële middelen slim inzetten om zo boeren die stappen zetten te belonen.
4

Van knellende subsidies naar doelmatige geldstromen voor landbouw en natuur

De landbouw heeft impact op natuur en natuurlijke hulpbronnen en is tegelijkertijd sterk afhankelijk van een rijke biodiversiteit. Er bestaat een groot financieringstekort voor natuur en voor het realiseren van gezonde en veerkachtige landbouwgronden. Door schadelijke landbouwsubsidies uit te faseren of om te buigen kan de overheid beperkte middelen doelmatig inzetten en een gelijk speelveld creëren om positieve impact op biodiversiteit te realiseren.
5

Omvang van schadelijke subsidies is afhankelijk van de definitie en scope

Wat we nu al weten over schadelijke landbouwsubsidies in Nederland is naar verwachting een onderschatting. Enerzijds is misschien niet de volledige 1 miljard euro schadelijk omdat vooralsnog niet duidelijk is welk deel van de subsidies tot negatieve effecten leidt. Anderszijds zijn veel subsidies nog niet meegenomen (bijvoorbeeld impliciete subsidies, subsidies van andere ministeries en overheidslagen en niet-doelmatige subsidies).
6

Meer inzicht in de impact van subsidies biedt aanknopingspunten voor gerichte hervormingen

De daadwerkelijke impact van de onderzochte landbouwsubsidies op biodiversiteit is in de RVO quickscan nog niet onderzocht. Niet elke subsidie is even schadelijk en een subsidie is vaak niet volledig schadelijk. Door te onderzoeken welk deel van de subsidie op welke manier tot welke schade leidt, krijgen we meer zicht op de werkelijke impact. Dit kan helpen bij het bepalen welke regelingen (als eerste) afgebouwd en omgebogen moeten worden en bij het voorstellen en doorvoeren van gerichtere hervormingen van de subsidies.
Ga terug naar andere casestudies