Samen werken aan waarde voor boer en landschap
In het Actieplan Natuurinclusieve landbouw Gelderland voerde De Natuurverdubbelaars binnen het fiche Verdienmodellen een onderzoek uit naar wat boeren kunnen bijdragen aan de opgaven van het landelijk gebied en wat zij daarvoor nodig hebben. Als resultaat van dit project hebben we een handleiding ontwikkeld om boeren in staat te stellen zelf met een gebiedsvisie te komen en aan te geven op welke manier en onder welke voorwaarden zij kunnen bijdragen aan de opgaven binnen hun gebied.
De gebiedsofferte
Een gebiedsofferte is een gezamenlijk bod door verschillende agrariërs in een gebied, waarin wordt aangegeven wat zij kunnen doen ten aanzien van maatschappelijke opgaven en wat daarvoor nodig is. Boeren kunnen door middel van een gebiedsofferte de regie nemen binnen gebiedsprocessen en laten zien wat er kan. De gebiedsofferte wordt opgesteld door een boer, groep boeren of een vertegenwoordiger van het gebied. De bedoeling van een gebiedsofferte is om bottom-up tot een breed gedragen plan te komen voor de toekomst.
De handleiding
In de handleiding beschrijven we wat een gebiedsofferte is, wat je ermee kunt, wie je moet betrekken, waar je aan moet denken, en hoe je de gebiedsofferte vorm geeft. In het rapport komen de belangrijkste onderdelen van een gebiedsofferte aan de orde en is een concreet stappenplan uitgewerkt om tot een gebiedsofferte te komen. We onderscheiden 3 fasen:
- De voorbereidingsfase, waarin het belangrijk is om draagvlak voor het gebiedsproces te verzamelen, de afbakening af te bepalen en afspraken te maken over de uitvoering van de gebiedsofferte.
- De uitwerkingsfase, waarin het in kaart brengen van gebiedsopgaven en het bepalen van een eigen gebiedsvisie centraal staat. In deze fase wordt ook in dialoogtafels tussen boeren en overheden besproken wat nodig is om de gebiedsvisie die antwoord geeft op de gebiedsopgaven te realiseren.
- De borgingsfase, waarin de gebiedsofferte wordt uitgevoerd en waar ook evaluatie- en monitoringsmomenten worden vastgelegd.
Met dit document geven we handvatten voor (vertegenwoordigers van) boeren voor het opstellen van een gebiedsofferte: wat is het, wat kun je ermee, wie moet je betrekken, waar moet je aan denken, en hoe geef je een gebiedsofferte vorm? In dit document komen de belangrijkste onderdelen van een gebiedsofferte aan de orde en is een concreet stappenplan uitgewerkt om tot een gebiedsofferte te komen.
Een effectief proces om tot een gebiedsofferte te komen vraagt de volgende randvoorwaarden:
- Vertrouwen tussen overheid en boeren, zowel op persoonlijk vlak als procedureel;
- Erkenning van en ruimte voor de expertise en kennis van boeren;
- Er wordt vanuit de gebiedspartijen gestuurd op doelen in plaats van op maatregelen. Zo kunnen boeren vanuit hun expertise en motivatie inzichtelijk maken hoe zij kunnen bijdragen aan gebiedsdoelen;
- Boeren dragen niet alleen bij (aanbod), maar worden ook gezien en gehoord in wat zij nodig hebben om bij te dragen aan de maatschappelijke doelen (vraag).
Deze handleiding voor het maken van een gebiedsofferte is tot stand gekomen in het kader van het Actieplan Natuurinclusieve Landbouw Gelderland en is het resultaat van meerdere bijeenkomsten met boeren en beleidsmakers.
Landbouw als waardevolle drager van de Foodvalley
Ook in de Foodvalley ligggen grote uitdagingen voor de landbouw op het gebied van stikstof, natuur, biodiversiteit en water. Deze opgaven kunnen alleen samen met boeren worden opgelost. Veel boeren willen ook deel uitmaken van de oplossing en zijn bereid om het anders te (gaan) doen. Om dat mogelijk te kunnen maken moet natuurinclusief boeren beloond worden: dit kan in de vorm van geld, materieel of andere, niet-materiële zaken, die waarde hebben voor de bedrijfsvoering, zoals vergunningen of toegang tot land. Naast het ontwikkelen van een handleiding hebben we in dit project ook onderzoek gedaan naar de waarde van landbouw voor de Foodvalley en de bijdrage van (natuurinclusieve) maatregelen aan gebiedsopgaven.
In het eerste hoofdstuk van dit rapport lichten we de veranderende rol van de landbouw in de Foodvalley toe. We schetsen de rol die de landbouw al jaren speelt in de regio en de nieuwe rollen die de landbouw zou kunnen spelen om maatschappelijke opgaven het hoofd te bieden.
In hoofdstuk twee gaan we in op de concrete uitwerking van deze maatschappelijke opgaven, waaronder stikstofreductie, waterbeheer, klimaatmitigatie, biodiversiteitsherstel, bodemkwaliteit en recreatie. Deze beschrijven we op basis van beleidsdocumenten en interviews met beleidsmedewerkers. Ook beschrijven we het beoogde tijdpad van de doelen en de juridische hardheid van de doelstellingen.
Het derde hoofdstuk bespreekt de maatregelen waarmee boeren kunnen bijdragen aan de gebiedsdoelen – vaak in lijn met een transitie naar natuurinclusieve landbouw. We beschrijven deze maatregelen op verschillende niveaus: perceel, bedrijf of landschap. Per maatregel bespreken we de bijdrage aan de gebiedsdoelen en relevante bedrijfseconomische afwegingen.
De implementatie van de maatregelen vereist investeringen die in het huidige systeem economisch vaak niet haalbaar zijn voor de boeren. In het vierde hoofdstuk benoemen we daarom wat boeren nodig hebben om deze maatregelen uit te voeren, waarbij we onze aandacht zullen richten op adequate steun, financiële tegemoetkoming en het belang van onderling vertrouwen.
Dit rapport benadrukt dat het realiseren van de gebiedsdoelen in de Foodvalley een uitdaging omvat, maar ook een reeks waardevolle kansen biedt. Door te streven naar een goede balans tussen ecologische en economische aspecten van landbouw, kan de Foodvalley een gidsregio worden waar mens en natuur samenkomen.