Een groeiende groep melkveehouders laat zien dat natuurinclusieve en biologische landbouw financieel haalbaar is – mits de juiste condities aanwezig zijn. Want wat is er nodig om natuurinclusieve melkveehouderij financieel aantrekkelijk en toekomstbestendig te maken? Die vraag staat centraal in het vervolgonderzoek ‘Onder de Streep 2025’. Op initiatief van Wij.land, De Natuurverdubbelaars en regionale partners zijn dit keer de cijfers van 88 deelnemende melkveehouders geanalyseerd. De resultaten laten zien: een goed inkomen verdienen met natuurinclusieve of biologische melkveehouderij is zeker mogelijk. Maar het vraagt om passende condities – zoals toegang tot betaalbare grond, stabiele afzetmarkten en beloning voor de maatschappelijke diensten die deze bedrijven leveren.
Wat hebben we gedaan?
In 2021 ontwikkelde De Natuurverdubbelaars samen met Wij.land en Living Lab en Alan Accountants en Adviseurs een nieuwe methodologie die meer inzicht geeft in het verdienvermogen van natuurinclusief boeren. Deze methode werd toegepast op een eerste groep van 13 natuurinclusieve melkveehouders. De resultaten van deze bedrijven lieten zien dat er met natuurinclusief boeren een goed inkomen verdiend kan worden en dat dit op veel verschillende manieren kan. In 2023 werd de groep uitgebreid naar 45 deelnemers en schreven we het rapport Onder de Streep 2023. De Natuurverdubbelaars werkt aan verschillende onderdelen binnen het project. Zo zijn we verantwoordelijk voor het doorontwikkelen van de rekentool en ondersteunen we studiegroepbegeleiders. Daarnaast valideren en analyseren we de resultaten en schrijven we het rapport.
In Onder de Streep 2025 nemen 88 bedrijven deel, verspreid over Nederland. Deze groei maakt het mogelijk om trends beter te volgen, regionale verschillen scherper in beeld te brengen en verbanden sterker te onderbouwen. Ook in dit vervolgonderzoek wordt zichtbaar met welke bedrijfsstrategie natuurinclusieve en/of biologische bedrijven het lukt om kosten te besparen en extra opbrengsten te realiseren. Tegelijkertijd maakt de grotere dataset het mogelijk om dieper in te gaan op de rol van condities – zoals grondbeschikbaarheid, marktkansen en beleid – in het verdienmodel.
Extensieve bedrijven hebben een stabiel verdienvermogen
Een opvallende uitkomst is dat het inkomen van extensieve en biologische bedrijven over de periode 2021–2023 minder sterk schommelt dan dat van intensievere bedrijven. Bij prijsstijgingen en -dalingen in de melk- en voermarkt blijken deze bedrijven financieel veerkrachtig. De combinatie van lagere afhankelijkheid van externe inputs, stabielere afzetkanalen en aanvullende inkomstenbronnen zoals neventakken of natuurbeheer maakt dat deze bedrijven minder gevoelig zijn voor schommelingen in de markt.
Daarnaast blijkt uit de data een duidelijke relatie tussen intensiteit en natuurinclusieve prestaties. Extensieve bedrijven scoren over het algemeen beter op indicatoren als aandeel natuurland, ammoniakuitstoot, weidegang en gebruik van kunstmest. Deze bedrijven voeren minder krachtvoer, sluiten meer en zwaardere beheerpakketten af en behalen vaker de hoogste scores in provinciale duurzaamheidsmonitoren, zoals de Brabantse Biodiversiteitsmonitor.
Extensieve keuzes: lage kosten, hoge waarde
Extensieve melkveehouders besparen op meerdere terreinen. Ze gebruiken minder krachtvoer, maken meer gebruik van kruidenrijk grasland en voeren robuustere koeienrassen met een soberder rantsoen. Ook zetten ze vaker in op neventakken zoals zelf verzuivelen of streekverkoop. Daarmee verzilveren ze de maatschappelijke meerwaarde van hun bedrijfsvoering.
Natuurinclusief en biologisch loont, maar nog niet altijd en overal
Het onderzoek laat zien dat boeren niet elke bedrijfsstrategie zomaar overal kunnen toepassen. Zo bepaalt de beschikbaarheid van betaalbare grond of een bedrijf kan extensiveren. Ook is er niet overal toegang tot beloningen voor Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). Een ANLb-pakket kan bijvoorbeeld alleen worden afgesloten in specifieke kerngebieden, zoals weidevogelgebieden. Twee bedrijven die hetzelfde doen – bijvoorbeeld kruidenrijk grasland beheren – kunnen dus afhankelijk van hun locatie wél of géén vergoeding krijgen.
Ook de ligging van het bedrijf ten opzichte van steden en dorpen blijkt bepalend. In West-Nederland, waar de afzetmarkt voor zuivel en streekproducten vaak dichtbij is, heeft 58% van de deelnemende bedrijven een substantiële neventak. In Oost- of Noord-Nederland ligt dat aandeel veel lager.
Het opvangen van transitiekosten vergt ondernemerschap
De overstap naar natuurinclusieve en/of biologische landbouw is vaak haalbaar, maar kent financiële en praktische uitdagingen. Niet-toegerekende kosten zoals rente, afschrijvingen en algemene lasten blijven hoog, terwijl extensieve bedrijven deze met minder melk moeten terugverdienen. Deelnemende boeren die succesvol omschakelden, deden dat meestal geleidelijk, door slim te plannen, niet te veel en op het juiste moment te (her)investeren en samen te werken met terrein beherende organisaties of ketenpartijen.
Beleid op maat, gebaseerd op diversiteit
Wij.land, De Natuurverdubbelaars en hun regionale partners pleiten voor maatwerk in beleid. Er bestaat geen blauwdruk voor natuurinclusieve landbouw. Boerenbedrijven verschillen sterk in ligging, grondsoort, historie en marktsituatie. Als de condities kloppen – voldoende grond, een passende afzetmarkt, beloning voor ecosysteemdiensten – blijkt natuurinclusief of biologisch boeren financieel haalbaar én veerkrachtig. Beleidsmaatregelen moeten daarom rekening houden met regionale verschillen en variatie in bedrijfsmodellen. Eén sturingsmechanisme voor alle bedrijven bestaat niet. Daarom is het van belang dat overheden, ketenpartijen en bredere maatschappij helpt condities vorm te geven waarin bedrijven hun eigen route naar toekomstbestendigheid kunnen vormgeven.
Webinar en rapport
Kijk hier het webinar terug, waar we in gesprek gaan over de belangrijkste resultaten!